Milli Eğitim Bakanlığı Emekli Başmüfettişi, Vakfımızın Danışma Kurulu Üyesi Şükrü Türkmen, Emirdağ'la ilgili tamamen belgelere dayanan her yazdığının kaynağını belirtip, belgelere dayandırarak anlatan Türkmen, bu sahadaki hem büyük bir boşlığu doldurdu, hemde bugüne kadar kes-kopyala yapıştır mantığıyla hazırlanan ve bilgi kirliliği oluşturarak yalan yanlış, mesnetsiz ve belgesiz, kaynak gösterimeksizin yazılan kitapların açtığı kafa karışıklığını giderecek vebüyük bir boşluğu dolduracak nitelikte. 

Böylesine kapsamlı ve belgelere dayalı, her yazdığının kaynağını belirtilerek hazırlanan bu eser, kuşkusuz ki, yoğun bir çalışma ve büyük bir emeğin ürünü. Hocamız hala da çalışmalarına devam ediyor. Hem Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünden, Türk Tarih Kurumundan, Vakıflar Genel Müdürlüğünden ve Genel Kurmay Askeri Tarih  ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi  (ATASE)'den  aldığı belgeleri düzenleyen Şükrü Türkmen; "Bu belgeleri orijinali ve günümüz Türkçesi ile yayınlayarak konuyla ilgilenenlenenlerin hizmetine sunacağım. Bu projeme destek veren ve bu konuda çalışma ekibi hazırlayan Emirdağlılar Vakfımıza teşekkür ederim." dedi.

Hocamızın hazırladığı bu EMİRDAĞ kitabının girişindeki  Emirdağ Tarihinin anlatıldığı beş sayfalık bölümde tam 41 kaynak gösterimektedir. Bu da eserin belgelerle ve kaynaklarla beslendiğinin göstergesi. Vakfımızın internet sayfasında bu bölümü okuyabilirsiniz.

EMİRDAĞI

Emirdağ yöresi, MÖ. 3000-2000 yıllarını kapsayan Eski Tunç Dönemi'nden itibaren yerleşim izlerini devamlı taşıyan bir bölgedir. Bu bölgeyi uzun süre Firigler, ellerinde tutmuştur. Emirdağ ve çevresini en uzun süre ellerinde tutan ve bu bölgede birçok eserler yaratanlar Frigler’dir. Abasyom(Abasiom), Abbo, Abrostola, Appolenoi, İspeloniya, Lalandos, Neo Kome ve Orkistüs gibi eskiyerleşim yerleri, yöredeki eski Frigya köyleridir.[1]

Helenistik Dönem olarak adlandırılan MÖ. 333-30 döneminde kurulan Galatya Cumhuriyeti’nin köy ve şehirlerden olan Abrostola ve Tiskon Emirdağ sınırları içerisindedir. Emirdağ İlçesi’nin ova parçası bu yüzden Galatya Salutaris adını almıştır.

Bizans döneminde Emirdağ bölgesi önce Arapların ve sonra da Türklerin akınlarına sahne olmuştur. Amorium(Emirdağ-Hisarköy) 1068’de, Emir Afşin tarafından alınarak Selçuklu egemenliğine girer.[2]

II.Bayezid döneminde (1481-1512) Karahisâr-ı Sâhib Sancağı, Karahisar, Bolvadin, Sandıklu, Şuhud, Barçınlıve Oynaş adlı yedi kazadan oluşmaktadır.[3] 1594 tarihli mühimme kaydında Barçınlı Kazası’nın tekrar ikiye ayrılarak Barçınlı Kadılığı ve Nevahi Barçınlı Kadılığı adı altında yeniden ihdas edilmiştir.[4]Barçınlı ve Nevahi-i Barçınlı'nın kaza merkezleri yani nefs-leri(nahiyeleri) yoktur.

Nevahi-i Barçınlı bugünkü Emirdağ İlçesi olarak bilinmekle beraber o dönemde Bayat, Kemerkaya ve kısmen İscehisar’ı da içine alan coğrafi ve idari bir yapıdır. Kaza yapılanması XVIII. yüzyılda da devam etmiş, Barçınlı Kazası bazen Hanbarçınlı olarak anılmıştır.[5]Nevâhi-i Barçınlı’ın yönetim merkezi bazen bugünkü Emirdağ, bazen Bayat ve bazen da Çoğu (Kemer-kaya) olmuştur. Yönetim merkezinin değişken olması devrin ihtiyaç ve sorunlarından kaynaklanmıştır.[6]

1775 tarihli bir belgede “Karakeçili Yörükanı reayasından Aksu obadan el-Hac Hüseyin bin Mehmed, Bali bin Ebubekir ve arkadaşlarının 1200 baş sığırını 300 kadar süvari arkadaşlarıyla fuzuli zabt edip sürerek Emirdağı Nahiyesi’ne götürüp çeşitli cemaatlere satan Kapusuz Levenda-tından Tekeli Hüseyin, Manisalıoğlu Mehmed ve Pehlivan'ın ihkak-ı hak olunması için Kütahya Valisi’ne emir yazılması” denilmektedir.[7]

Belgeden de anlaşılacağı üzere 1775 tarihinde Emirdağı Nahiyesi vardır ve Kütahya Vilayeti’ne bağlıdır.

1781 tarihli bir belge “Karaman'ın Bozulus Kazası’na tabi Emirdağı'nda sakin Hamzahacılı Cemaatı ahalisine tecavüz eden Müsilceli Aşireti Beyi Receb Bey vesairenin hasımları ile ihzar ve muhakemelerinin icra olunması hakkında Anadolu ve Karaman valilerine gönderilen hüküm”[8], 1781’li yıllarda Emirdağı’nın Karaman’ın Bozulus Kazası’na bağlı olduğunu ortaya koymaktadır. 1828 tarihli “Emirdağ Kazası Sabık Müdürü Halil Ağa'nın Bolvadin veya İshaklı Kaza Müdürlüğüne tayin isteği”[9] belgesi ile 1839 tarihli diğer belge “Karahisar-ı Sahib sancağında Emir-dağı Nahiyesi’nde Şeyh Şabanlı ve Şeyh İlyas zaviyelerinden mutasarrıf olduğu hissesinin bedel-i iltizamı”[10]1828’de kaza olan Emirdağı’nı 1839 da nahiye olarak belirtmektedir.

Osmanlılarda nahiye tabiri muhtelif anlamlarda kullanılmıştır. Nahiye tabiriyle, hem bir kaza bölgesi, hem de kazanın idarî manada alt birimi olan nahiyenin kasdedildiği Tahrir defterlerinden de anlaşılmaktadır. Kazanın alt birimi şeklindeki nahiyeler, ekseriyetle belli bir merkezi yani ‘nefsi bulunmayan üniteler olup coğrafî ve iktisadî açıdan mühim mevkiye sahip geniş hududları bulunan kazalarda daha bariz olarak görülmektedir.[11]

Bu durum bazı belgelerde de apaçık ortadadır. XVI. yüzyıla ait bir belgede “Seferihisar Nahiyesi’nin Arslanlu Köyü’nden tımarlı iken ölen Timur'un oğlu Pir Gaib'e Barçınlı Nahiyesi’nin Horan Köyü’nden tımar tevcihi.”[12] denilirken XVIII. yüzyıla ait diğer bir belge “Hüdavendigar'a 1307 senesinde gelip muafiyet müddetleri sona eren muhacirlerden 1282'den 1285 tevellüdüne kadar olan efradın künyeleri ile Barçın nahiyesi sinin-i mükellef erbabı defterinin İkinci Ordu'ya gönderilmesi”[13]ve  XIX. yüzyıla ait bir diğer belgede de “Karahisar-ı Sahibde Barçın Nahiyesi’nde Suvermez Köyü’ndeki Ali Efendi Camiine İmam tayini”[14]şeklindedir.

1841’de Anadolu Eyaleti lağvedilerek yerine Hüdavendigar (Bursa), Saruhan, Aydın, Ankara ve Kastamonu eyaletleri oluşturulduğu zaman şehir, Karahisar-ı Sahib ve Bolvadin Kaymakamlığı olarak iki kaymakamlığa ayrılarak Bursa Müşirliği’ne bağlanır. Bu oluşumda Barçınlı ve Nevahi-i Barçınlı, Bolvadin Kaymakamlığı’na bağlıdır.[15]

Nevahi-i Barçınlı, 1840-1845 yıllarında takriben 3200 kişinin yaşadığı, nüfusunun tamamı Müslümanlardan oluşan bir Osmanlı Kazası’dır.[16] 9098, 9099 ve 9100 sayılı Temettuat Defterleri’ne göre 1840-1845 yılları arasında, şimdiki Emirdağ yöresi, Nevahi-i Barçınlı’dır.[17] ve 1848-1853 tarihleri arasındaki kayıtlarda EmirdağıKazası’da geçmektedir. [18]

Belgelerde:

1848 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib'in Emirdağ Kazası’ndan ve Bozulus Aşireti’nden İlhanoğlu Ali'nin Tavulga (Davulga) Köyü’nün Müdürü iken yaptığı zulüm üzerine vazifeden alınmasına ve yerine Abdullah Efendi'nin tayin edilmesine dair Karahisar-ı Sahib Muhassıllığına kaime”;[19]

1848 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib'e bağlı Emirdağı Kazası’nın defterde isimleri yazılı köyler ve mahallelerinde sakin Bozulus, Müsil-celü, Yörükosmanoğlu, İnhan, Boynuyoğunlu, Morcalı, Geyikli ve Karakeçili aşiretlerine mensup erkek nüfus içinde 1 Mayıs 31 Ağustos 1264 tarihine kadar doğan, ölen, taşraya ve askere gidenlerle taşradan gelenleri meşruhatıyla gösteren sonu kaymakam, naib ve nüfus nazırları mühürleriyle musaddak nüfus yoklama defteri. Dış kabı yoktur ve 9. ve 10. sahifeleri boştur.”;[20]

1848 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib'e bağlı Emirdağı Kazası'nın defterde isimleri yazılı köyler ve mahallelerinde sakin Bozulus, Müsil-celü, Danişmendlü, Boynuyoğunlu, Morcalı, Geyikli ve Karakeçili aşiretlerine mensup erkek nüfus içinde 1 Eylül 1264 den 1264 Kanun-ı Evvel tarihine kadar doğan, ölen, taşraya giden askerde olanlarla taşradan gelenleri meşruhatıyle gösteren sonu kaymakam, naip, nüfus nazırı mühürleriyle musaddak nüfus yoklama defteri”;[21]

1848 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağına bağlı Emirda-ğı'nda bulunan Musilceli Aşireti’nin eski reisi Abdullah Bey'in çıkardığı bazı huzursuzluklar ve vergisini ödemediğinden dolayı gereken cezanın verilmesine dair Hüdavendiarmüşiriyetine, Karahisar muhassılına kaime”;[22]

1850 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib, Emirdağı Kazası’nda Süleyman'ın katili Mehmed'in muhakemesi”;[23]

1850 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağına tabi Emirdağı Kazası arazisinde sakin aşiret ve kabilelere mensup erkek nüfusun 1265 senesi Eylül ibtidasından Kanun-ı sani sonuna kadar doğan, ölen ve taşrada olanları gösteren ve sonu Karahisar-ı Sahib kaymakamı, naib ve nüfus nazırı mühürleriyle tasdikli nüfus yoklama defteri”;[24]

1853 tarihli bir belgede “Karahisar'ın Emirdağı'nda bulunan Bozulus Aşireti'nden öldürülen Servinaz'ın katilinin kürek cezasına çarptırılması”;[25]

denilmektedir.

Karahisar-ı Sâhib Sancağı’nda H.1270 (M.1854) yılına kadar on kaza varken kaza sayısı biranda on dokuza yükseltilerek Karahisar-ı Sâhib, Sandıklı, Sincanlı, Şuhut, Çolaabad, Bolvadin, Çay, Karamık, Hanbarçın, Nevahi-i Barçınlı, Emirdağı, Çal, Baklan, Şeyhlü, Dazkırı, Homa, Geyikler, Daniş-mendlü ve İshaklı kazaları oluşturulmuştur.[26] Bu oluşumda Barçınlı Kazası’nın adı geçmemekte ve Hanbarçın olarak adlandırılmaktadır.

1856 yılında Karahisar-ı Sahib Livası’na bağlı nahiyeler şunlardır: Aşiret-i Bozulus, Aşiret-i Muslıca, Baklan, Bolıvadin(Bolvadin), Çal, Çay, Çöla-bad, Danişmendlü Kebir, Han-ı Barçınlu nam-ı diğer Husrev Paşa, Homa, Işıklu nam-ı diğer Şeyhler, İshaklu, Karahisar-ı Afyon, Nahiye-i Geyikler, Nahiye-i Kıramık, Nahiye-i Emirtağı (Emirdağı), Nevahi-i Barçınlu, San-duklu, Sıçanlu, Şuhud ve Tazkırı (Dazkırı).[27]

Bu belgelerden anlaşılacağı üzere 1847/1848 yıllarından itibaren 1856 yılına kadar hem Nevahi-i Barçınlı Kazası ve hem de ayrı olarak Emirdağı Kazası vardır.

Aynı şekilde 1861-1863 tarihli belgelerde de Emidağı Kazası geçmektedir.

1856 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağına bağlı Emirdağı Kazası’nda kura firarisinden Mustafa'yı gizleyerek bazı uygunsuz hareketlere kalkışan Aşiret Müdürü İsmail'in te'dibi”;[28]

Hüdavendigar Valisi’ne yazılan H.1273 (M.1856) tarihli belgede: “Hüda-vendigar Valisi’ne... Emirdağı Kazası Müdiri sabık Halil Ağa mukaddeman Orduyı Hümayuna azimet ve ifayı hizmet eylediğinden bahisle Bolvadin ve İshaklı Kazaları Müdürlüklerinden birinde istihdamı hakkında vuku’ bulan istid’ası üzerine kendisinin Umurı İdare liyakati olubda ashabı …dan bulunduğu halde Livai mezkur dahilinde kain kazalardan açılacak bir kaza müdürlüğüne ta’yini zımnında usulüne tatbiki mukadde-men savbıvalalarınaba tahrirat iş’ar kılınmış ise de naili emel olamadığı beyanıyla icabının icrası bu kerre dahi Muma ileyh Halil Ağa tarafından ba tezkire istid’aolunmakdan naşi keyfiyet Meclisi Valaya kendisinin açılacak bir kaza müdürlüğüne istihdamı zımnında lede-müracaa (sene 11) kılınmasının savbıvalalarına Tasdiki (sene 11) iş’arı veçhile muma ileyherbabı ismetten olupda İdarei Umura muktedir bulunduğu halde te’kidi tezekkür olunmuş olmağla ol veçhile icabının icrasına himmet buyurmaları ..”;[29]

1861 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib'e bağlı Emirdağı Kazası’nda meskun Karabağı Aşireti Müdürü İsa Bey'in azliyle yerine vakeleten tayin edilmiş olan Şeyhlü Müdürü Hacı Ahmed Ağa'nın Müsliceli Aşireti Müdürü Mustafa Ağa'nın azliyle yerine vekaleten tayin edimiş olan Pınarhisar Müdürü Ömer Efendi'nin, Tavulka Aşireti Müdürü Hacı Bey'in azliyle yerine vekaleten tayin edilmiş olan Bekir Ağa'nın, Hanbarcın Müdürü Halil Ağa'nın azliyle yeine vekaleten tayin edilmiş olan Eşref Ağa'nın..icrayı asaletleri.”;[30]

1862 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib'e bağlı Emirdağı Kazası’nın defterde isimleri yazılı mahalle ve köylerinde sakin Bozulus, Müsilcelü, Boynuyoğunlu, Morcalı, Danişmendli ve Karakeçilü aşiretlerine mensup erkek nüfus içinde 1 Kanun-ı Sani 1263 den 30 Nisan1264 tarihine kadar doğan, ölen, taşraya giden ve asker olanlarla taşradan gelenleri meşruhatıyla gösteren sonu kaymakam, naib ve nüfus nazırı mühürleriyle musaddak nüfus yoklama defteri”;[31]

1863 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib Sancağı Emirdağı Kazası'nda Karabağ Aşireti'nden ve eşkıyadan Bursa ile Kütahya arasında Yeşil-dağ'da Süvari Nizamiye Birinci Alayı Eczacısı Avadis ile Kütahyalı tüccar ve diğer yolcuların emval ve eşyasını gasp etmiş olan Deli Meh-med'in kardeşi Cafer ile oğlu Ahmed, Kör Sarı Ahmed ve Haco hakkında bazı ifadata dair Karahisar-ı Sahib Meclisi mazbatası”;[32]

1863 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib sancağı dahilinde Emirdağı Kazası’nda Morcalı Aşireti sabık Müdürü Hacı Mehmed'in fazla vergi zam ve tahsil etmesinden dolayı üç sene müddetle Sinop'ta kalebent edilmesi”;[33]

1863 tarihli bir belgede “Emirdağı Kazası’nda meskunMüscelü Aşireti Müdürlüğü'ne ve sabık müdürün görülen muhasebesine dair Hüda-vendigar Meclisi'nin mazbatası”;[34]

denilmektedir.

Tüm bunlar göstermektedir ki 1863 yılına kadar Emirdağı Kazası vardır.

1864 yılında eyaletler lağvedilerek vilayetler kurulunca Afyonkarahisar şehri, tekrar sancak merkezi olmuştur. 1864 tarihli İdareyi Vilayet Nizamnamesi’ne göre Osmanlı Devleti kaza, nahiye ve köylere ayrılmış[35] ve Barçınlı, Nevahi-i Barçınlı’ya dahil edilmiştir. 1867 yılında eyaletler, vilayete dönüştürülerek Hüdavendigar Valiliği kurulmuş; Afyon Sancağı da mutasarrıflık haline gelmiştir.[36]

1867 Vilayetler Nizamnamesi’ne göre Hüdavendigar Vilayetine bağlı Kara-hisar-ı Sâhib Sancağı; Karahisar-ı Sâhib, Sandıklu, Şeyhlu, maa nahiyeyi Danişmendlu, Geyikler, Çal, Bolvadin, İshaklu, Şuhud ve Musluca olmak üzere 10 kazadan oluşmaktadır. Bu taksimatta 1853/1854 senesinde var olan kazalardan Homa, Şeyhlü, Emirdağı, Nevâhi-i Barçınlı ve Çolaabad kazaları görülmemektedir. [37].

Buradan da anlaşılıyor ki Emirdağ ve Nevâhi-i Barçınlı kazaları kaldırılmış Musluca Kazası oluşturulmuştur. Musluca kaza olduktan kısa bir süre sonra, 1868 tarihinde adı ‘Aziziye’ olarak değiştirilmiş ve Aziziye’nin kaza merkezi ‘Muslice’olmuştur yani Müslice bugünkü Emirdağ’dır.

Yerleşik bir iddiaya göre III. Ahmet zamanında bir ‘Cırgın İskanı’ yapıldığı, şimdiki Emirdağ Kazası’nın ilk yerleşim yerinin ‘Cırgın Karyesi’ olduğu ve bu köyün de bugünkü Karaağaç Köyü’nün doğusunda bulunduğu ileri sürülse de bu iddia gerçeği yansıtmamaktadır. Şöyle ki:

1867 tarihli bir belgede “Karahisar-ı Sahib sancağının Hanparçın Kazası’na mülhak Muslice aşiretinin Çırkın karyesi ahalisinden maktulen vefat eden Göce oğlu Mahmud bin Mustafa'nın veresesiyle kendisini hataen öldüren Deli Hüseyin oğlu Osman'ın murafaa ve muhakemeleri” denmektedir.[38]

Sözkonusu tarihte Musluca Kazası vardır [39] ve şimdiki Emirdağı yöresinin büyük bir kısmı Musluca Kazası’na tabidir. Bir başka deyişle Musluca Kazası zamanında Cırgın Karyesi vardır ve Hanbarçın Kazası’na tabidir. Cırgın Karyesi, 1831 yılı sayımına göre 20 hane ve 62 erkek nüfusa sahiptir.

Cırkın Cematı diye bir cemaat da vardır ve bu bu cemaat Muslucalı Aşireti’nden olup yerleşme yeri Karahisar-ı Sâhib Sancağıdır.[40]

Bazı kaynaklar ‘Karahisarısahib Kazası Çarkın Karyesi ahalisinden Mustafa'yı katleden Osman'ın küreğe konulması’[41]denilen belgedeki Çarkın Karyesi’ni Cırgın olarak kabullense de bu köy bizim ilgi alanımızda daki Cırgın Köyü değildir. Çünkü Emirdağ yöresi Karahisarısahip kazasına hiç bağlanmamıştır.

[1] Süleyman Gönçer. ‘Afyon İli Tarihi’ Cilt I. İzmir 1971. s. 185-195

[2] Haydar Özdemir. ‘Afyon Vilâyeti Tarihçesi’.s.11.

[3] Mustafa Karazeybek, ‘Osmanlılar Döneminde İdari Yapı’, s.188.

[4] Üçler Bulduk. ‘XVI. Asırda Karahisar-ı Sahip Sancağı’. TTK Yayınları. Ankara 2013. s.45.

[5] Mustafa Karazeybek.‘Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar’.s.80.

[6] Sefa Kendirli. ‘Temettuât Defterlerine Göre NevâhiBarçınKazası’nınSosyo Ekonomik Yapısı’. AKÜ Yüksek Lisans Tezi. Say:197

[7] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H. 23.8.1189 (M.19.10.1775).  Dosya no:280, Gömlek no: 18779, Fon kodu: AE.SABH.I

[8] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.06.01.1196 (M.22.12.1781). Dosya no:24, Gömlek no: 1172. Fon kodu: C.ZB

[9] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.18. 3. 1273 (M.1828). Dosya no: 0260. Gömlek no: 75. Fon kodu: A.) MKT.UM

[10] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.04.10.1255 (M.11.12.1839), Dosya no:540, Gömlek no: 27284, Fon kodu. C.EV.

[11] Mustafa Karazeybek. (Makale) Osmanlılar Döneminde İdari Yapı. ‘Afyonkarahisar Kütüğü’ Cilt I. AKÜ. Yayınları. Afyon 2001. s.185

[12] Osmanlı Arşivi. Belge Tarihi: H.18. 04.984 (M.15.07.1576). Dosya No:0042. Gömlek No: 1899. Fon Kodu: A.)DVNSMHM.d.

[13] Osmanlı Arşivi Belge Tarihi: H.30.03.1308, Dosya No:1781, Gömlek No:16, Fon Kodu. DH.MKT.

[14] Osmanlı Arşivi Belge Tarihi: H.10.02.1264 (M.17.01.1848). Dosya No:0146. Gömlek No:7300. Fon Kodu: C.EV.

[15] Süleyman Gönçer. ‘Afyon ili Tarihi’. Cilt. II. s.13.

[16] Sefa Kendirli. ‘Temettuât Defterlerine Göre Nevâhi Barçın Kazası’nın Sosyo Ekonomik Yapısı”. AKÜ Yüksek Lisans Tezi. Say:2

[17] Sefa Kendirli. ‘Temettuât Defterlerine Göre Nevâhi-i Barçın Kazası’nın Sosyo Ekonomik Yapısı’. AKÜ Yüksek Lisans Tezi. s.10

[18] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi:H.07.11.1264 (M.06.10.1848).Dosya no: 153,Gömlek no: 26. Fon kodu:A.) MKT;Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29.12.1264 (M.27.11.1848). Dosya no:-. Gömlek no:21990. Fon kodu: MAD.d; Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29. 12.1264 (M. 27.11.1848). Dosya no: -. Gömlek no:21991. Fon kodu: MAD.d; Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.12.11.1264 (M.11.10. 1848), Dosya no:153, Gömlek no:76; Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.27.04.1266 (M.12.3.1850), Dosya no:594, Gömlek no:51, Fon kodu. MVL; Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29.12.1266 (M.05.11.1850), Dosya no: Gömlek no:21869, Fon kodu. MAD.d; Osmanlı Arşivi. Belge Tarih: H.10.03.1870 (M.11.12.1853), Dosya no:104, Gömlek no:54, Fon kodu. A.) MKT.NZD; Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.19.05.1272 (M.28.01.1856), Dosya no:295,  Gömlek no:18, Fon kodu. MVL.

[19] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.07.11.1264 (M.06.10.1848). Dosya no:153, Gömlek no:26. Fon kodu: A.) MKT

[20] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29.12.1264 (M.27.11.1848). Dosya no: -, Gömlek no: 21990. Fon kodu: MAD.d

[21] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29.12.1264 (M.27.11.1848). Dosya no: -, Gömlek no: 21991. Fon kodu: MAD.d

[22] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.12.11.1264 (M.11.10.1848). Dosya no:153,  Gömlek no: 76

[23] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.27.04.1266 (M.12.3.1850). Dosya no:594, Gömlek no:51, Fon kodu. MVL

[24] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.29.12.1266 (M.05.11.1850). Dosya no: -,  Gömlek no: 21869, Fon kodu. MAD.d

[25] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.10.03.1279 (M.11.12.1853). Dosya no:104, Gömlek no: 54, Fon kodu. A.) MKT.NZD

[26] Mustafa Karazeybek. (Makale) ‘Osmanlılar Döneminde Afyonkarahisar. Anadolu’nun Ki-lidi Afyon’. Afyon Valiliği Yayınları. Afyon 2004, s.80. Selman Yaşar. Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Afyon. Ege Üniversitesi Doktora Tezi. s.74.

[27] Selman Yaşar,‘Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Afyon’. Ege Üniversitesi Doktora Tezi. s.74; Baykara Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, s.233,234

[28] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.19.05.1272 (M.28.01.1856). Dosya no:295, Gömlek no: 18, Fon kodu. MVL

[29] Osmanlı Arşivi. Fon kodu. A.)MKT.UM. Dosya no:260. Gömlek no:1181

[30] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.04.11.1277 (M.15.5.1861). Dosya no:127, Gömlek no:71, Fon kodu. A.)MKT.MVL.

[31] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.04.02.1279 (M.31.7.1862). Dosya no:-, Gömlek no: 21989, Fon kodu. MAD.d

[32] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.10.06.1280 (M.22.11.1863). Dosya no:649, Gömlek no: 49, Fon kodu. MVL

[33] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.22.10.1280 (M.30.3.1864). Dosya no:35, Gömlek no: 2086, Fon kodu. C.ADL

[34] Osmanlı Arşivi. Belge tarihi: H.09.04.1280 (M.23.9.1863). Dosya no:657, Gömlek no:13, Fon kodu. MVL

[35] Naci Şahin. ‘Şer’iyye Sicillerine Göre XIX.Yüzyılın Sonlarında (1875-1900) Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’.s.93.

[36] Süleyman Gönçer.‘Afyon ili Tarihi II’. s.13.

[37] Talât Mümtaz Yaman. “Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma”. İdare Dergisi, Yıl:13, Sayı:142. Selman Yaşar. “Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Afyon”. Ege Üniversitesi Doktora Tezi. s.74

[38] Osmanlı Arşivi. Belge Tarihi.H.03.06.1284 (M.01.10.1867). Dosya No:0567. Gömlek No:4. Fon Kodu:MVL

[39] Selman Yaşar. “Siyasal, Sosyal ve Ekonomik Yönleriyle Afyon”. Ege Üniversitesi Doktora Tezi. s.74

[40] Cevdet Türkay. a.g.e. s.279 (CırkınCemaatıMuslucalı Aşiretindendir)

[41] Osmanlı Arşivi. Belge Tarihi: H.26.01.1267 (M.26.11.1850), Dosya No:19, Gömlek No:77, Fon Kodu. A.)MKT.NZD